I. Mở bài
Tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? là một trong những tùy bút xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường, được viết vào năm 1981. Với hình tượng trung tâm là dòng sông Hương, tác phẩm không chỉ tái hiện vẻ đẹp nên thơ, trữ tình của xứ Huế mà còn là biểu hiện của chiều sâu lịch sử, văn hóa và tâm hồn dân tộc. Hình tượng sông Hương được khắc họa như một nhân vật nghệ thuật đặc biệt: sống động, có hồn và mang vẻ đẹp đa chiều.
II. Phân tích hình tượng sông Hương
1. Sông Hương – dòng sông của thiên nhiên kỳ vĩ, trữ tình
Ở thượng nguồn: Sông Hương hiện lên như một cô gái hoang dại, mãnh liệt, đầy bản năng:
“Như một bản trường ca của rừng già”, sôi nổi và phóng khoáng.
Gắn bó sâu sắc với thiên nhiên, núi rừng Trường Sơn.
Qua vùng đồng bằng: Sông Hương trở nên dịu dàng, nền nã như một thiếu nữ Huế đang độ xuân thì:
“Chuyển dòng một cách lặng lẽ”, mang vẻ đẹp đằm thắm và kín đáo.
Trong lòng thành phố Huế: Sông Hương trở nên trầm mặc, cổ kính, mang vẻ đẹp của chiều sâu văn hóa và tâm linh:
Như người mẹ hiền, giàu lòng vị tha, thấu hiểu con người xứ Huế.
2. Sông Hương – dòng sông lịch sử, văn hóa
Gắn với bao biến cố lịch sử: từ thời dựng nước, giữ nước đến các phong trào cách mạng.
Là nhân chứng cho bao chiến công, khởi nghĩa anh hùng.
Là nơi sản sinh và nuôi dưỡng nền văn hóa đặc sắc của Huế:
Dòng sông của thi ca, âm nhạc, hội họa, phong tục truyền thống.
Kết tinh hồn cốt văn hóa dân tộc Việt Nam, đặc biệt là vùng đất Cố đô.
3. Sông Hương – hình tượng mang tính biểu tượng và nhân cách hóa
Được miêu tả như một con người có tâm hồn, tính cách:
Khi mãnh liệt, khi dịu dàng, khi sâu sắc.
Sông Hương là người tình, người con gái, người mẹ – gắn bó và đồng hành với Huế qua từng giai đoạn lịch sử.
Là biểu tượng cho tình yêu quê hương đất nước, cho vẻ đẹp hài hòa giữa thiên nhiên và con người.
III. Nghệ thuật xây dựng hình tượng sông Hương
1. Bút pháp trữ tình – chính luận độc đáo
Lối viết giàu cảm xúc, tài hoa và tinh tế, kết hợp giữa chất thơ và lập luận sâu sắc.
Kết hợp giữa tư duy nghệ sĩ và học giả, giữa hình ảnh và triết lý.
2. Ngôn ngữ giàu nhạc tính, hình ảnh
Câu văn dài, uốn lượn như chính dòng chảy sông Hương.
Hình ảnh ẩn dụ, so sánh phong phú, sáng tạo.
3. Khả năng liên tưởng, cảm nhận tinh tế
Tác giả không miêu tả đơn thuần mà khơi gợi cảm xúc, suy nghĩ sâu xa.
Gợi mở những tầng nghĩa văn hóa, lịch sử và tâm linh.
IV. Kết bài
Qua hình tượng sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo nên một tùy bút giàu chất thơ và chiều sâu văn hóa. Sông Hương không còn là một con sông vô tri mà trở thành một nhân vật nghệ thuật có hồn, gắn bó mật thiết với con người, lịch sử và văn hóa dân tộc. Đó là hình ảnh tiêu biểu cho sự hòa quyện giữa thiên nhiên, con người và văn hóa Việt Nam – vừa nên thơ, vừa vĩ đại.