I. Mở bài
Bài thơ "Đất nước" trích trong trường ca "Mặt đường khát vọng" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, sáng tác trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Không chỉ là một bài thơ yêu nước, "Đất nước" còn mang đậm màu sắc triết lý và trữ tình, thể hiện hình tượng đất nước sâu sắc qua cái nhìn của một trí thức trẻ yêu nước.
II. Phân tích hình tượng "Đất nước"
1. Hình tượng đất nước trong không gian – thời gian văn hóa
Đất nước không chỉ là lãnh thổ, là biên giới, mà còn là một không gian văn hóa lâu đời:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi...”
Hình ảnh đất nước được tái hiện qua truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ, qua những phong tục, tập quán, lời ru, câu chuyện cổ tích…
→ Gợi một hình tượng đất nước gần gũi, gắn bó với đời sống nhân dân.
2. Đất nước trong đời sống hàng ngày
Không gian đất nước được mở rộng đến từng hành động bình dị:
“Đất là nơi anh đến trường / Nước là nơi em tắm...”
Đất nước hiện hữu trong tình yêu đôi lứa, trong sinh hoạt hàng ngày, tạo nên sự thân thiết, gần gũi và đầy xúc cảm.
3. Đất nước là máu xương của mỗi con người
Tư tưởng nhân văn sâu sắc:
“Em ơi em / Đất Nước là máu xương của mình...”
Mỗi con người làm nên, gìn giữ và tiếp nối đất nước – một tư tưởng đề cao vai trò của nhân dân, mang tính triết lý nhân sinh sâu sắc.
4. Đất nước là của nhân dân
Hình tượng đất nước được đặt trong mối liên hệ mật thiết với nhân dân:
“Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại...”
Nhân dân – người lao động, người bình thường – chính là chủ thể làm nên lịch sử, văn hóa, và hình hài đất nước.
III. Hình tượng "cái tôi trữ tình" – tác giả trẻ trí thức yêu nước
Cái tôi trữ tình là một trí thức trẻ trong thời kháng chiến, vừa yêu thương tha thiết đất nước, vừa có cái nhìn sâu sắc, triết lý.
Lời thơ như một lời tâm tình với người yêu, cũng là lời thức tỉnh thế hệ trẻ:
“Phải biết gắn bó và san sẻ / Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở...”
Qua đó, hình tượng người viết không chỉ là một nhà thơ mà còn là người truyền lửa lý tưởng cách mạng.
IV. Kết bài
Bài thơ “Đất nước” đã xây dựng thành công hình tượng đất nước vừa gần gũi, giản dị, vừa thiêng liêng sâu sắc. Nguyễn Khoa Điềm không chỉ khơi gợi tình yêu quê hương trong lòng người đọc, mà còn khẳng định tư tưởng: Đất nước là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân – một hình tượng đầy nhân văn và cách mạng.